Miasto Sulejówek

100 lat buławy marszałkowskiej Józefa Piłsudskiego

100 lat buławy marszałkowskiej Józefa Piłsudskiego

 14 listopada 1920 r. Józef Piłsudski otrzymał od wojska buławę Pierwszego Marszałka Polski. Wtedy 11 listopada był dniem powszednim, zatem uroczyste obchody drugiej rocznicy odzyskania niepodległości zorganizowano w najbliższą niedzielę.

Sprawa nadania Józefowi Piłsudskiemu stopnia marszałka była skomplikowana. Austriacy w 1914 r. mianowali twórcę Legionów brygadierem, tworząc dla niego stopień pośredni między pułkownikiem a generałem. Po odzyskaniu przez Polskę w 1918 r. niepodległości dawny brygadier został naczelnikiem państwa (odpowiednikiem prezydenta) i zarazem naczelnym wodzem, ale w armii znajdowało się wielu generałów wyższych stopniem. Dlatego zakładał szary mundur strzelecki bez dystynkcji, zaś otoczenie tytułowało go po dawnemu Komendantem.

W 1919 r. wojsko zwróciło się do Sejmu o mianowanie naczelnego wodza ustawowo Pierwszym Marszałkiem Polski, ale zdominowana przez prawicę izba wniosek odrzuciła jako przedwczesny. Armia nie ustąpiła i wzięła sprawę w swoje ręce. 19 marca 1920 r., czyli w imieniny Józefa, ogólna komisja weryfikacyjna zwróciła się do Piłsudskiego z prośbą o przyjęcie stopnia Pierwszego Marszałka Polski. Naczelnik państwa i wódz naczelny prezent przyjął, wydając jednozdaniowy dekret: „Stopień Pierwszego Marszałka Polski przyjmuję i zatwierdzam”.

Oficjalne nadanie najwyższego stopnia odłożono w czasie, bo nie było buławy. Konkurs na jej projekt wygrał profesor Mieczysław Kotarbiński z Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Wykonanie srebrnej, cyzelowanej złotem buławy powierzono warszawskiemu grawerowi Wiktorowi Gontarczykowi. Wkrótce wybuchła jednak wojna polsko-bolszewicka i temat naturalnie przycichł. Charakterystyczna była ówczesna postawa Józefa Piłsudskiego – i podczas wyprawy kijowskiej, i w dramatycznych dniach obrony Warszawy w sierpniu 1920 r. w ogóle nie używał stopnia, zakładał szary mundur strzelecki, a rozkazy i dokumenty podpisywał jako wódz naczelny lub naczelnik państwa. Sam uznawał, że dekret z 19 marca był przedwczesny.

Dopiero po historycznym zwycięstwie piękna srebrno-złota buława mogła uroczyście trafić do rąk Józefa Piłsudskego. 14 listopada 1920 r. Polska przeżyła dzień triumfu. Warszawa została odświętnie udekorowana, wzdłuż Traktu Królewskiego od Belwederu do Zamku ustawiono szpaler żołnierzy. Pod kolumną króla Zygmunta na placu Zamkowym zwycięskiego wodza witały wiwatujące tłumy. Po mszy odprawionej przez biskupa polowego Stanisława Galla, buławę marszałkowską poświęcił kardynał Aleksander Kakowski. Gen. Karol Trzaska-Durski, najstarszy wiekiem wśród generalicji, w imieniu wojska zwrócił się do Józefa Piłsudskiego o przyjęcie buławy. Wśród salw artyleryjskich przekazał ją szeregowiec Jan Żywek z 5 pułku legionowej piechoty, najmłodszy kawaler orderu wojennego Virtuti Militari (czasami spotyka się błędnie podawane nazwisko Jan Wężyk, a w relacjach prasowych nawet przekłamanie… Grzybek). Notabene w późniejszych latach kapral Żywek pełnił ochotniczo służbę przy ochronie dworku Milusin w Sulejówku. Szczegółowy opis uroczystości z 14 listopada 1920 r. znajduje się w „Kurierze Porannym” z następnego dnia, załączony skan gazety warto sobie powiększyć i poczytać. Na zdjęciu widoczny jest zaś moment tuż po przyjęciu buławy, Józef Piłsudski znajduje się w szarym płaszczu legionowym. Tego dnia po południu pierwszy raz założył uroczysty mundur marszałka Polski, w kolorze błękitnym nawiązującym do polskiej armii sformowanej we Francji, która odegrała tak wielką rolę w wojnie z bolszewikami.

Podczas drugiej wojny światowej buława została uratowana z innymi osobistymi pamiątkami po Józefie Piłsudskim, przez kilkadziesiąt lat przechowywana była w Londynie. Po powtórnym odzyskaniu przez Polskę niepodległości razem z rodziną Marszałka wróciła w 1990 r. do kraju, a obecnie jest najcenniejszym oryginalnym eksponatem Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. Zdjęcie obrazuje, jak została wyeksponowana w gablocie z krótkim opisem.

Mieszkańcy Sulejówka na bliskie zapoznanie się z buławą nie musieli jednak czekać aż tak długo. Dwie dekady temu, 11 listopada 2000 r., czyli na przełomie wieków XX i XXI, miasto przyjęło nową, kompleksową symbolikę. Została ona w całości powiązana z postacią Józefa Piłsudskiego, naszego Pierwszego Obywatela. Tło herbu (a także kolor flagi) odwzorowuje marszałkowski mundur, skrzyżowane buławy to dystynkcje stopnia marszałka Polski, przy czym sam ich wzór graficzny to wierne przeniesienie buławy Józefa Piłsudskiego. Mieszkańcy widzą to na każdej tabliczce z nazwą ulicy, zaś w powiększeniu – na pięknie wyhaftowanym sztandarze miasta. Jego oryginalna głowica, używana podczas szczególnych uroczystości, także jest wiernym odwzorowaniem głowicy buławy oryginalnej, przy czym nieco powiększonym. Wszystko to widać na przykładowym zdjęciu sztandaru – wystawiony przez Radę Miasta poczet 13 czerwca 2010 r. odmaszerowuje ze Skweru Niepodległości po uroczystym odsłonięciu Pomnika Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego.

Przypadający 14 listopada 2020 r. historyczny jubileusz buławy to także dzień wielkiej dumy Miasta Marszałka.

Tekst:  Jacek Zalewski

Foto:  domena publiczna (2), Tomasz Mirkowski (2)