Miasto Sulejówek

Sulejówek u kolebki Marszałka

     Miasto Sulejówek w wyjątkowy sposób upamiętniło 150 rocznicę urodzin swojego Pierwszego Obywatela – Józefa Klemensa Piłsudskiego. Marszałek przyszedł na świat 5 grudnia 1867 r. w majątku ziemskim Zułów niedaleko Wilna. W poprzedzający rocznicę weekend 1–3 grudnia 2017 r. pierwszy raz w historii Sulejówka zorganizowana samorządowa delegacja odwiedziła na Litwie najważniejsze miejsca związane z Józefem Piłsudskim. Wyjazd był punktem programu przyjętego przez Miejski Komitet Obchodów 100 Rocznicy Odzyskania Niepodległości przez Polskę.

     Autokarem pojechało 49 osób (nie licząc kierowcy), w tym 44 z Sulejówka. Gościnnie uczestniczyli organizatorzy wrześniowego I Zjazdu Miast Józefa Piłsudskiego: 4-osobowa delegacja samorządu Łodzi i województwa łódzkiego oraz 1 osoba z Częstochowy. Poczty sztandarowe wystawiły: Miasto Sulejówek, Szkoła Podstawowa nr 1 im. Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego, Szkoła Podstawowa nr 3 im. Marszałka Józefa Piłsudskiego, Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Ignacego Jana Paderewskiego, Szkoła Podstawowa nr 2 im. Stefana Czarnieckiego, Ochotnicza Straż Pożarna oraz Cech Rzemiosł Różnych i Przedsiębiorczości. Poza wymienionymi jednostkami, reprezentowane było Towarzystwo Przyjaciół Sulejówka, pracownicy Urzędu Miasta oraz mieszkańcy Sulejówka. 3-osobową ekipę Rady Miasta (zarazem poczet sztandarowy) stanowili: przewodniczący Daniel Dąbrowski, wiceprzewodniczący Janusz Czarnocki oraz Jacek Zieliński. Kierownikiem delegacji był burmistrz Arkadiusz Śliwa, przewodniczący Miejskiego Komitetu Obchodów 100 Rocznicy Odzyskania Niepodległości przez Polskę. Sprawy finansowo-organizacyjne wyjazdu prowadzili: Agnieszka Wyrostkiewicz (Urząd Miasta) i Jacek Zalewski, sekretarz Komitetu. Szkoła Podstawowa nr 3 podróżowała osobnym autokarem i miała własny program, uczestnicząc w głównych punktach wspólnie z delegacją miejską.

     Relacja odnosi się do załączonych zgodnie z chronologią pobytu 99 zdjęć. Dwa otwierające galerię pokazują powitanie uczestników w autokarze przez burmistrza.

     Dwa kolejne przedstawiają stację kolejową Bezdany (litewska wersja nazwy – Bezdonys). W tej miejscowości grupa nocowała w domach agroturystycznych. Na budynku stacji nie ma żadnej tablicy, ale to zachowane w niezmienionym kształcie miejsce historyczne – wieczorem 26 września 1908 r. dowodzona przez Józefa Piłsudskiego grupa Organizacji Bojowej PPS dokonała 45-minutowej słynnej akcji zbrojnej. Wykorzystując postój pociągu w Bezdanach, po ataku na pancerny wagon pocztowy zdobyto ogromną kwotę 200.812 rubli i 61 kopiejek. Pieniądze te pozwoliły na długie finansowanie niepodległościowej działalności Związku Walki Czynnej. Ze względu na skład uczestników Bezdany 1908 nazwane zostały „akcją czterech premierów”: w II RP poza samym Józefem Piłsudskim byli nimi Walery Sławek i Aleksander Prystor, a czwarty to Tomasz Arciszewski, który po wojnie kierował rządem na wychodźstwie w Londynie. Materiał wybuchowy przygotował bojowcom chemik Ignacy Mościcki, późniejszy prezydent RP, a skarbniczką grupy, której powierzono zdobyte pieniądze, była Aleksandra Szczerbińska, późniejsza żona Marszałka. Delegacja Sulejówka zebrała się przed budynkiem stacyjnym 1 grudnia wieczorem.

     Czternaście zdjęć dokumentuje uroczystość w sobotę 2 grudnia w Wilnie (Vilnius) na zabytkowym cmentarzu w dzielnicy Rossa (Rasos). Zgodnie z wolą Marszałka, razem z ekshumowaną z Litwy jego matką Marią z Billewiczów Piłsudską zostało tam złożone jego serce. Uroczysty pogrzeb i otwarcie wojskowej kwatery cmentarza odbyło się 12 maja 1936 r., w pierwszą rocznicę śmierci Józefa Piłsudskiego. Na płycie znajduje się napis „Matka i serce Syna” oraz słowa z dwóch poematów Juliusza Słowackiego: „Wacław” – „Ty wiesz, że dumni nieszczęściem nie mogą za innych śladem iść tą samą drogą” i „Beniowski” – „Gdy mogąc wybrać, wybrał zamiast domu, gniazdo na skałach orła. Niechaj umie spać, gdy źrenice czerwone od gromu i słychać jęk szatanów w sosen zadumie. Tak żyłem”. Przy tej płycie odbywają się polskie uroczystości oficjalne i składane są kwiaty. Delegacja złożyła wiązankę z szarfą „Naszemu Pierwszemu Obywatelowi Józefowi Piłsudskiemu – Miasto Sulejówek”. Wiązankę z szarfą w miejskich barwach żółto-czerwonych złożyła delegacja Łodzi. Sztandary oddały honory. Znicze zapalone zostały również na grobach polskich żołnierzy poległych w wojnie z bolszewikami w 1920 r. Później delegacja zwiedziła zabytkową część cmentarza na Rossie, na którym spoczywa m.in. Maria Piłsudska, pierwsza żona Marszałka, a także jego najmłodsze rodzeństwo, zmarłe po urodzeniu bliźnięta Teodora i Piotr.

     Kilka następnych zdjęć obrazuje dwa miejsca w Wilnie bardzo ważne dla Polaków. Ostra Brama w staromiejskich fortyfikacjach pochodzi z XVI wieku, a od XIX wieku wyświęcono w niej kaplicę z kultowym obrazem Najświętszej Marii Panny Matki Miłosierdzia. Mała kaplica jest bardzo ciasna i czasami trudno się do niej dostać, a w czasie odprawiania mszy jest to niemożliwe. Większe uroczystości religijne odbywają się na ulicy Ostrobramskiej po otwarciu okna z widocznym obrazem. Muzeum Adama Mickiewicza mieści się natomiast w mieszkaniu, gdzie poeta mieszkał w 1822 r. Kameralna placówka została w obecnym kształcie urządzona w 1955 r., czyli w 100 rocznicę śmierci wieszcza. W pobliżu wzniesiony został pomnik Adama Mickiewicza.

     Głównym punktem turystycznym było zwiedzenie przez delegację pałacu Wielkich Książąt Litewskich, czyli tzw. dolnego zamku – to dziewięć kolejnych zdjęć. Pałac jest odpowiednikiem Zamku Królewskiego w Warszawie, również dlatego, że podobnie został odbudowany od zera. Gmach pierwotny uległ zniszczeniu podczas najazdu rosyjskiego w XVII wieku. Niepodległa Litwa odtworzyła swoją narodową pamiątkę dopiero w XXI wieku, pałacowe muzeum zostało oddane w 2014 r. Ekspozycja jest spojrzeniem na dzieje Rzeczypospolitej Obojga Narodów przez litewskie okulary. Wśród ciekawostek na jednej z map można znaleźć pałace i dwory Wielkiego Gościńca Litewskiego – Okuniew, Stanisławów, Dobre i Liw – prowadzącego z Warszawy przez Sulewo (Sulejówek) do Wilna. Zamek dolny położony był o podnóża górnego, stanowiącego odpowiednik polskiego Wawelu. Obecnie na wzgórzu zachowały się tylko ruiny i baszta księcia Giedymina. Litwa planuje odbudowanie również górnego zamku, analogicznie do odtworzenia dolnego. Planowane wejście delegacji na zabytkowe wzgórze okazało się niemożliwe, albowiem pod wpływem deszczów ostatnio zaczęło się ono obsuwać, po oczyszczeniu go z drzew razem ze stabilizującymi zbocza korzeniami. Umocnienie będzie zapewne wymagało zastosowania betonowych plomb. Koło odbudowanego zamku dolnego i katedry stoi pomnik XIV-wiecznego księcia Giedymina, uznawanego za twórcę litewskiego państwa.

     Dwa kolejne zdjęcia upamiętniają krótki pobyt delegacji w polskiej świątyni nadzwyczajnej piękności. Barokowy kościół pw. św. Piotra i Pawła na Antokolu pochodzi z drugiej połowy XVII wieku. O jego wyjątkowej pozycji w historii sztuki polskiej decyduje nie architektura, lecz wystrój – ponad 2 tysiące rzeźb stiukowych o tematyce biblijnej, mitologicznej i historycznej. Jednym z ciekawszych elementów jest kryształowy żyrandol w kształcie łodzi – to pamiątka zatonięcia podczas transportu z Włoch ołtarza głównego o kryształowych kolumnach.

     Wieczorem 2 grudnia w miasteczku Niemenczyn (Nemenčinė) odbył się w ośrodku kultury wspólny koncert Szkoły Podstawowej nr 3 im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Sulejówku oraz partnerskiego Gimnazjum im. św. Stanisława Kostki w Podbrzeziu (Paberžė), zobrazowany na siedemnastu zdjęciach. Współpracę szkół zapoczątkowała Fundacja Wspierania Nauczania Języka Polskiego za Granicą „Na Obcej Ziemi”, założona przez Aleksandrę i śp. Przemysława Poźlewiczów, a obecnie kierowana przez ich syna Piotra Poźlewicza. Wspólne koncerty organizowane są w Sulejówku i Podbrzeziu/Niemenczynie naprzemiennie. 13 czerwca 2017 r. podczas obchodów Dnia Marszałka w Sulejówku zawarta została umowa partnerska Miasta Sulejówek z Gminą Podbrzezie – podpisali ją burmistrz Arkadiusz Śliwa i p.o. starosty Wojciech Drozd. Koncert 2 grudnia w Niemenczynie pod hasłem „Wiele radości z niepodległości” obejmował piosenki polskie – przede wszystkim patriotyczne, ale również popularne. Gimnazjaliści z Podbrzezia rozpoczęli wzruszającą pantomimą o utraceniu i odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w której trzy czarne zaborcze ptaszyska zgnębiły polskiego orła, ale zostały przepędzone. Spośród solistów z Podbrzezia wyróżniły się Paulina Anisimowa i Elana Galin, po stronie Sulejówka zaś błyszczał talent Nikoli Woźnicy. Na widowni zasiadła m.in. Rita Tamaszuniene (Tomaszewska), posłanka do litewskiego Sejmu (Sejmasu), wybrana w okręgu jednomandatowym w barwach Akcji Wyborczej Polaków na Litwie. Po koncercie posłanka oraz burmistrz Arkadiusz Śliwa przekazali upominki gospodarzom i twórcom, a także staroście Wojciechowi Drozdowi. Dziękując za przyjęcie delegacji burmistrz podkreślił, że Miasto Marszałka z historycznie polskiego Mazowsza utrzymuje bliskie kontakty z rodakami mieszkającymi na historycznie polskiej Wileńszczyźnie, którzy po wojnie znaleźli się poza granicami kraju, ale polskość zachowują w sercach, domach, szkołach, języku, kulturze, religii. Wzmocnieniem kontaktów na poziomie szkół stało się podpisanie w tym roku umowy partnerskiej między Sulejówkiem a Podbrzeziem na poziomie samorządów. Prezenty przekazali również uczestniczący w delegacji Barbara i Wojciech Wójcikowie.

     Niedziela 3 grudnia związana była już bezpośrednio z urodzinami Marszałka. Szesnaście zdjęć przedstawia udział delegacji z pocztami sztandarowymi w porannej mszy św. w XVIII-wiecznym zabytkowym drewnianym kościele pw. św. Kazimierza w Powiewiórce (Pavoverė), która półtora wieku temu należała do dóbr ziemskich Sorokpol. Właśnie w nim w niedzielę 15 grudnia 1867 r. ochrzczone zostało czwarte dziecko Marii i Józefa Piłsudskich. Przy srebrnej chrzcielnicy z krzyżem znajduje się kopia ręcznego zapisu w księdze parafialnej, sporządzonego w obowiązującym wtedy języku rosyjskim. Tłumaczenie polskie brzmi: „Roku 1867, miesiąca grudnia, dnia 15 (według  kalendarza gregoriańskiego) w kościele rzymskokatolickim pw. św. Kazimierza w dobrach Sorokpol ksiądz Tomasz Woliński, proboszcz tegoż kościoła, ochrzcił z zachowaniem wszelkich obrzędów sakramentu imionami Józef Klemens niemowlę płci męskiej urodzone tegoż roku dnia 5 grudnia (według kalendarza gregoriańskiego) w dobrach Zułów, parafii sorokpolskiej, syna małżonków ślubnych Józefa i Marii z Billewiczów Piłsudskich, stanu szlacheckiego. Trzymali do chrztu: Józef Marcinkowski z Konstancją Rogalską, oboje stanu szlacheckiego.”  Kościołowi, w którym 150 lat temu ochrzczony został Pierwszy Obywatel Sulejówka. Burmistrz na początku mszy św. przedstawił delegacje przybyłe z Sulejówka, poczty sztandarowe (był także sztandar Gimnazjum im. św. Stanisława Kostki z Podbrzezia) i podziękował miejscowym Polakom za możliwość wspólnej modlitwy za duszę Józefa Piłsudskiego w miejscu jego chrztu.  Na pamiątkę tego wydarzenia podarował kielich oraz Biblię po polsku. Delegacja wpisała się także do księgi pamiątkowej.

     Dwadzieścia kolejnych zdjęć obrazuje uroczystość w odległym o 4 km od kościoła Zułowie (Zalavas). Przy parkingu wita przybywających ustawiona na prywatnym terenie tablica w języku wyłącznie litewskim, poświęcona urodzonym w Zułowie braciom Bronisławowi i Józefowi Piłsudskim. Zawiera kilka nieścisłości, akcentując korzenie ich szlacheckiego rodu z herbem Kościesza na Żmudzi. Imiona i nazwisko Marszałka zapisane zostały po litewsku – Juozapas Klemensas Pilsudskis. Dwór, w którym w czwartek 5 grudnia 1867 r. urodził się Józef Klemens Piłsudski, spłonął w 1874 r. i rodzina przeniosła się do Wilna. Do dzisiaj przetrwał tylko ślad dworu. W czasach Związku Radzieckiego dawny majątek Piłsudskich był sowchozem. Po odzyskaniu przez Litwę niepodległości teren obejmujący dawny dwór wykupił Związek Polaków na Litwie. W miejscu sypialni, czyli dokładnie tam gdzie urodził się Marszałek, 10 października 1937 r. prezydent Ignacy Mościcki oraz Aleksandra Szczerbińska-Piłsudska zasadzili dąb, który szczęśliwie przetrwał. Obecnie jest ogrodzony, a obok znajduje się pamiątkowa tablica ze słynną maksymą prezydenta, iż Józef Piłsudski „Dał Polsce wolność, granice, moc i szacunek”. Przed delegacją Sulejówka na uroczystej zbiórce w Zułowie stanęli druhowie ze Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej z chorągwi gdańskiej. Analogicznie do cmentarza na Rossie, pod tablicą złożone zostały wiązanki w imieniu mieszkańców Sulejówka oraz Łodzi. Sztandary oddały honory. Elżbieta Kałużyńska, dyrektor Szkoły Podstawowej nr 3 im. Marszałka Józefa Piłsudskiego, złożyła zafoliowane jubileuszowe życzenia urodzinowe dla Patrona, napisane i narysowane przez uczniów. Burmistrz Arkadiusz Śliwa pobrał spod dębu garść ziemi, którą przywiózł do Sulejówka. Przed dębem Andrzej Aszkiełowicz, polski poeta z Podbrzezia, odczytał swój patriotyczny wiersz. Mariusz Kolmasiak, uczestniczący w sulejóweckiej delegacji doktor historii z Częstochowy, opowiedział o historii Zułowa. Jest autorem książki „Kolebka Wielkości”, w której szczegółowo przedstawił miejsce urodzenia Józefa Klemensa Piłsudskiego. Wydał ją w 2017 r. na własny koszt, a dochód ze sprzedaży przeznacza dla Związku Polaków na Litwie. Na zakończenie pobytu w Zułowie delegacja zapoznała się z aleją pamięci, którą tworzą dęby sadzone dla upamiętnienia historycznych wydarzeń i postaci. Z osób  bliskich Sulejówkowi dęby już mają m.in. Józef Piłsudski, Ignacy Jan Paderewski, Ryszard Kaczorowski oraz gen. Tadeusz Rozwadowski, który 13 czerwca 1923 r. przekazał Marszałkowi klucze do dworku Milusin.

     Ostatnim punktem pobytu delegacji było oddanie hołdu zamordowanym w Ponarach (Panerių), co przedstawia osiem końcowych zdjęć. To przedmieście Wilna, gdzie w latach okupacji niemieckiej 1941–1944 rozstrzelano i wrzucono do dołów śmierci około 100 tys. ofiar, w tym 70 tys. polskich Żydów, 20 tys. Polaków, a także m.in. Romów i rosyjskich komunistów. Główną rolę w tym masowym ludobójstwie odegrały aktywnie kolaborujące z Niemcami formacje litewskie, rekrutujące się przede wszystkim z tzw. szaulisów. Tragiczny las w Ponarach długo pozostawał w zapomnieniu, również po odzyskaniu przez Litwę niepodległości. Obecny memoriał tworzą pojedyncze pomniki i tablice. Delegacja Sulejówka złożyła kwiaty, zapaliła znicze i odmówiła modlitwę w miejscu pamięci poświęconym Polakom. O zbrodni dokonywanej przez litewskich tzw. strzelców ponarskich, którzy narzekali, że „Niemcy za mało płacą”, opowiedział poeta Andrzej Aszkiełowicz.

Tekst i 6 zdjęć:  Jacek Zalewski
93 zdjęcia:  Tomasz Mirkowski